Medycyna Nuklearna

Medycyna nuklearna

Czym się zajmuje medycyna nuklearna?

Medycyna nuklearna to dział medycyny, w którym stosuje się tak zwane otwarte źródła promieniotwórcze. Substancje radioaktywne w celach diagnostycznych bądź leczniczych podaje się pacjentowi (wstrzykuje się lub podaje doustnie).

Zasada diagnostyki z użyciem radioizotopów (dokładniej: substancji znakowanych radionuklidami) opiera się w znacznym stopniu na badaniu farmakologii/biochemii podawanych pacjentowi substancji. Wiadomo, że zmianom chorobowym towarzyszą zaburzenia metabolizmu określonych substancji - czy to normalnie występujących w organizmie (np. składniki odżywcze), czy też egzogennych (np. leki). Właśnie to jesteśmy w stanie badać. Zaburzenia metabolizmu występują wcześniej, niż zmiany w strukturze dotkniętego chorobą narządu - stąd wiele patologii może być najczęściej uwidocznione za pomocą naszych technik WCZEŚNIEJ, niż za pomocą technik radiologicznych. W ten sposób medycyna nuklearna (dostarczająca informacji o funkcji) oraz radiologia (dająca informacje o strukturze) nawzajem się uzupełniają.

Atom radioaktywny, jakiego używamy do znakowania, powinien w możliwie jak najmniejszym stopniu zaburzać normalny (czy też patologiczny) metabolizm substancji macierzystej (substancję znakowaną nazywamy "radioznacznikiem" lub "radiofarmaceutykiem"). Zadaniem atomu promieniotwórczego jest "bycie widzialnym" - wysyła on kwant promieniowania gamma, który może być "uwidoczniony" (wykryty) przez nasze urządzenia; w przypadku radioznaczników używanych w celach leczniczych wysyła on cząstkę o wysokiej energii, a więc o dużej sile niszczącej, ale o bardzo krótkim zasięgu, przez co zdrowe tkanki, położone w odległości już rzędu milimetrów od docelowych, mogą pozostać nieuszkodzone.

Czy trzeba się bać medycyny nuklearnej?

Słowo "nuklearny" kojarzy się nam najczęściej z czymś groźnym. Medycyny nuklearnej nie trzeba się jednak bać. Dawki promieniowania jonizującego, jakie otrzymują pacjenci w czasie procedur diagnostycznych, są najczęściej o wiele niższe, niż te, na które narażeni są oni podczas badań radiologicznych.

Tabela: Orientacyjne dawki promieniowania jonizującego, jakie otrzymuje pacjent podczas badań diagnostycznych w medycynie nuklearnej i radiologii

Medycyna nuklearna		Radiologia
scyntygrafia perfuzyjna serca (^99mTc-MIBI)	5 mSv	CT (tomografia komputerowa) brzucha *	18 mSv
scyntygrafia perfuzyjna mózgu (^99mTc-HMPAO)	4 mSv	CT klatki piersiowej *	10 mSv
scyntygrafia kośćca (^99mTc-MDP)	3 mSv	urografia	6 mSv
scyntygrafia perfuzyjna płuc (^99mTc-MAA)	2 mSv	zdjęcie rtg kręgosłupa lędźwiowego (2 projekcje)	4 mSv
scyntygrafia dynamiczna nerek (^99mTc-MAG₃, ^99mTc-DTPA)	0,5-1,5 mSv	zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej	3 mSv
scyntygrafia tarczycy (^99mTc-nadtechnetan)	0,7 mSv	zdjęcie rtg miednicy	2 mSv
¹⁸FDG-PET	10 mSv	zdjęcie rtg czaszki (2 projekcje)	0,3 mSv
PET z użyciem nuklidów żyjących krócej niż ¹⁸F	0,5-5 mSv	zdjęcie klatki piersiowej (2 projekcje)	0,1 mSv

* W badaniach CT dawki promieniowania podano dla normalnych, radiologicznie diagnostycznych skanów CT; dla tzw. "niskodawkowego CT" (ang.: low-dose CT) dawki te są kilkakrotnie niższe, ale wartość diagnostyczna takiego wyniku jest gorsza, chociaż znacznie lepsza, niż zdjęć planarnych (zwykłych zdjęć rtg). Taki "niskodawkowy" CT bywa wykonywany wraz z prawie każdym badaniem SPECT w wielu zakładach medycyny nuklearnej.

Dla porównania: każdy z nas otrzymuje ze źródeł naturalnych od kilku do kilkunastu mSv rocznie.

Człowiek jest normalnie narażony na promieniowanie jonizujące ze źródeł naturalych - takich, jak przede wszystkim promieniowanie kosmiczne i promieniowanie ze skał. Naturalne tło stanowi mniej-więcej kilka-kilkanaście mSv na rok, chociaż bywają regiony, w których poziom ten jest znacznie wyższy (kilkadziesiąt, czy nawet kilkaset mSv/rok). Źródła sztuczne (poza ludźmi zawodowo lub medycznie narażonymi) stanowią bardzo niewielki ułamek tła naturalnego. Aby uwidoczniły się skutki natychmiastowe (zazwyczaj niestochastyczne, np. choroba popromienna) działania promieniowania, narażenie (jednorazowe) musi być rzędu 0,1 Sv (skutki widoczne tylko w obrazie chromosomów - w kariotypie), 0,5 Sv (skutki widoczne tylko w obrazie krwi) lub 1 Sv (widoczne już w obrazie klinicznym). Dawką powodującą śmierć 50 % (nieleczonych) narażonych w ciągu 60 dni (tzw. DL_50/60) jest ok. 4-5 Sv. Pewna śmierć występuje po narażeniu rzędu 8-10 Sv. Dawki poniżej tych progów są z całą pewnością groźne dla płodów (ok. 100 lub 50 mSv). Dawki jeszcze niższe mogą być może powodować tak zwane skutki stochastyczne typu indukcja nowotworów po upływie wielu miesięcy lub lat od napromienienia - jest to jednak przedmiotem kontrowersji; istnieją nawet teorie, że małe dawki mogą być korzystne dla organizmu.

Dawki promieniowania używane w medycynie diagnostycznej są kilkaset do kilku tysięcy razy niższe od tych, które mogą spowodować skutki w postaci choroby popromiennej. Są one również kilkadziesiąt do kilkuset razy niższe od tych, które, według tak zwanej "teorii hormezy", miałyby powodować efekty prozdrowotne (więcej na ten temat można przeczytać tutaj). Teoria hormezy ma również swoich krytyków - na ten temat można przeczytać tutaj. Na innych podstronach naszego serwisu można dowiedzieć się więcej o mechanizmie oddziaływania promieniowania z materią oraz w zarysach o działaniu na organizm, a także o dawkach promieniowania.

Medycyna nuklearna jest normalną dziedziną medycyny, która ze względu na swoje niezaprzeczalne zalety znajduje rutynowe zastosowanie w większości krajów na świecie. Najważniejszą przeszkodą do jej dynamicznego rozwoju w Polsce jest, jak się wydaje, koszt koniecznego do jej funkcjonowania oprzyrządowania. Do najważniejszych zainteresowań medycyny nuklearnej należą: tarczyca (diagnostyka i leczenie chorób łagodnych i złośliwych) i pozostałe narządy wydzielania wewnętrznego (endokrynologia), układ kostny (scyntygrafia planarna i trójfazowa, ale także PET/CT czy SPECT/CT oraz leczenie), układ moczowy (badanie scyntygraficzne nerek), onkologia (diagnostyka i coraz częściej leczenie; nie przez przypadek onkologia nie jest wymieniona na pierwszym miejscu!), kardiologia, neurologia i wiele innych.